calosc

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Rachunek ekonomiczny
.
Rachunek ekonomiczny to obliczenia
wskazujące najlepszą alternatywę. Rachunek służy do dokonania naj-
lepszego wyboru. Rachunek to porównywanie efektów z niezbędnymi
nakładami. Warunki aby zastosować rachunek ekonomiczny:- efekty,
nakłady, koszty muszą być mierzalne w jednostkach liczbowych (na-
jlepiej
pieniężnych)
-
nakłady i efekty muszą być wyrażone w tych
samych jednostkach miary (pieniądz) dokonanie wyboru musi być oparte
na przyjęciu konkretnego kryterium wyboru Rachunek ekonomiczny
umożliwia przeprowadzić analizę ekonomiczną i umożliwia dokonanie
wyboru względem danego kryterium. Przykładem jest przetarg na jak-
iekolwiek zamówienie.
Potrzeby ludzkie
i środki ich zapewnienia
(zaspokojenia).
Potrzeby ludzkie - odczucie braku czegoś, to poczucie
motywuje do podjęcia działalności gospodarczej. Potrzeby to impuls do
podjęcia działalności gospodarczej. Potrzeby dzielimy według różnych
kryteriów:
Piramida potrzeb (Maslow)
:
potrzeby samorealizacji (kultu-
ra, sztuka, oświata); potrzeby szacunku i uznania; potrzeby przynależności
(znajomi, społeczność, grupa pracowników); potrzeby bezpieczeństwa
(bezpieczeństwo materialne, mieszkanie, praca, rodzina); potrzeby izjo-
logiczne (głód, spanie, mieszkanie) Z punktu widzenia czasu dzielimy
potrzeby na:
teraźniejsze oraz przyszłe
Istnieje podział na potrzeby
jed-
nostkowe i zbiorowe
(drogi, bezpieczeństwo publiczne) oraz na potrzeby
realne i nierealne.
Dwie cechy potrzeb
: zmienność
- wynika z racji zmi-
any czasu (wieku), miejsca zamieszkania (klimat) rozwojowość —
potrzeby mają tendencję do powiększania się ich liczby względem
czasu.
Potrzeby są również generowane przez producentów. Środki zaspokojenia
potrzeb ludzkich to
dobra
.
Dobra są klasyikowane.
Ze względu na to
skąd pochodzą dzielimy je na: dobra wolne (przyroda, natura, energia
słoneczna, geotermalna, wodna, wietrzna) dobra ekonomiczne (rezultat
działalności gospodarczej) Dobra dzielimy również na: publiczne -
zaspokajaj ą potrzeby społeczne, zbiorowe; prywatne - te dobra mają
cenę, trzeba je kupić. Dobra ekonomiczne ze względu na przeznaczenie
dzielimy na: konsumpcyjne; produkcyjne - są wykorzystywane do
produkcji kolejnych (przyszłych) dóbr konsumpcyjnych. Dobra można
podzielić również na:
produkty
- produkt ma wagę, wymiar, zmienia
właściciela Historia
1615 Montchretien
- „Traktat o gospodarstwie
społecznym” Adam Smith - 18 wiek - ojciec ekonomii. Stworzył naukowy
system ekonomii. Określił czym ekonomia ma się zajmować („niewidz-
ialna reka”),(liberalizm). Napisał „Bogactwo narodów”, nie zgadzał się z
merkantylistami ale popierał izjokratów.
Alfred Marshall
-1842-1924
„Zasady ekonomiki” – nożyce
David Ricardo
- drugi ojciec ekonomii -
teoria pieniądza, handlu, prawo popytu i podaży.
John Keynes
- 1936,
uczeń Smith’a, „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”.
Karol
Marks i Fryderyk Engels
- socjalizm naukowy, „Kapitał”, ich teorie
wprowadzał Lenin.
Ekonomia to nauka społeczna
o zachowaniach ludzi
w życiu gospodarczym. Nauka o zachowaniach ludzi w społecznym pro-
cesie gospodarowania w zakresie ograniczonych do potrzeb dóbr, które
jednocześnie mogą być w rozmaity sposób wykorzystane. Ekonomia ma
sformułować teorię racjonalnego działania (gospodarowania). Wprowad-
za kulturę ekonomiczną. Dwie funkcje ekonomii:
poznawcza oraz ap-
likacyjna
Poznawcza odpowiada na 3 pytania:
co produkować? (wybier-
amy najbardziej potrzebne dobra)
jak produkować? (metoda wytwarzania
— można wytworzyć dobra ale różnymi
sposobami - różne proporcje)
dla
kogo produkować? (zasada podziału wytworzonych produktów) Funkcja
aplikacyjna (zastosowanie) polega na tym, że ekonomia podpowiada
ludziom jak mają się znaleźć w skomplikowanej działalności gospodarc-
zej. Mówi jak wybierać, co wybierać i kiedy. Ułatwia podejmowanie de-
cyzji.
USŁUGI
- nie można kupić na własność, nie ma przewłaszczenia,
usług nie można odsprzedać (usługa edukacyjna). Zwiększa się zakres
usług wśród wytwarzanych dóbr ekonomicznych (czysta usługa to porada
lekarska).
Czynniki produkcji.
Czynniki produkcji dzielimy na (w ujęciu
historycznym, A.Smith): + praca - celowa, świadoma działalność ludzka,
która zmierza w celu wyprodukowania dóbr. W sensie ekonomicznym
pracę wykonują tylko ludzie.
kapitał
- oznacza wszystkie czynniki rzec-
zowe i inansowe potrzebne do prowadzenia produkcji (maszyny, hale,
pieniądze)
ziemia
- może być kapitałem (rolnik), czynnik stworzony
przez naturę i jest nieodnawialny czwarty czynnik z dzisiejszego punktu
widzenia to:
zarządzanie, organizacja, przedsiębiorczość
Czynniki
produkcji można podzielić również na:
naturalne
- przyroda nieożywiona
(kopaliny, energia słoneczna), nie powstają w wyniku działalności
człowieka
ludzkie
— praca, siła robocza, ilość siły roboczej, jakość,
umiejętności, wiedza. Praca ludzka jest podstawowym i wyjściowym el-
ementem.
kapitałowe
- wszystkie elementy rzeczowe i inansowe.
Środki pracy
to środki wykorzystywane w procesie produkcji aby
przekształcić półprodukty w dobra ekonomiczne (maszyny, urządzenia,
narzędzia). Metoda wytwarzania określa proporcje czynników produkcji.
Aby produkcja mogła nastąpić musimy określić w jakiej proporcji
zastosować czynniki produkcji (łopata-koparka, zależy od mocy siły rob-
oczej, itd.).
Rynek - istota gospodarowania.
1. Rynek w znaczeniu
obiegowym. Oznacza miejsce, w którym dokonuje się transakcji hand-
lowych i gdzie kupujący spotyka się ze sprzedającym.
2. Rynek w znac-
zeniu infrastrukturalnym. Rynek stanowi baza materialna i zaplecze kad-
rowe, ułatwiające lub wręcz warunkujące przeprowadzanie transakcji
handlowych.3. Rynek w znaczeniu podmiotowo - strumieniowym. For-
ma powiązań pomiędzy uczestnikami życia gospodarczego.
Współzależności rynkowe tworzą istotę fazy wymiany i podziału, jak
również zachodzą w fazie produkcji i konsumpcji.
4. Rynek w znaczeniu
funkcjonalnym. Mechanizm rynkowej regulacji procesu gospodarowania.
Jego istotą są sprzężenia popytowe - podażowe.
Reguły rynkowe.
Ucz-
estnicy rynku jako nabywcy i sprzedawcy działają w sposób samodzielny,
samorządny i samoinansujący się. Oznacza to, że działają na własny rac-
hunek, kierując się zasadą pokrywania swoich kosztów działalności z
przychodów. Osobiście ponoszą ryzyko podjętych i realizowanych de-
cyzji. Kupujący i sprzedający dążą do osiągania swoich celów -maksy-
malizacji korzyści płynących z wymiany rynkowej.
Mechanizm
rynkowy.
Mechanizm rynkowy pełni rolę regulatora procesów gospo-
darczych. Jego istotą są z są narzędziem społecznej akceptacji przedmi-
otów wymiany rynkowej umożliwiają procesy adaptacyjne mając uniwer-
salny charakter, w aspekcie makroekonomicznym oznaczają kształtowanie
podstawowych relacji między globalnym popytem a globalną podażą,
przy danym poziomie cen.
Charakterystyka gospodarki rynkowej.
Gospodarka rynkowa to - z punktu widzenia sfery regulacyjnej - gospo-
darka o ustroju rynkowym. Jej podstawowym wyróżnikiem jest funkc-
jonowanie w oparciu o mechanizm rynków)’, czyli wykorzystanie rynku
w procesie gospodarowania. Ten proces odbywa się w warunkach
wolności gospodarczej. Jednocześnie gospodarkę rynkową charakteryzuj
e występowanie prywatnej formy własności, demokratyzacja życia gosp-
odarczego. Podstawowe cechy gospodarki rynkowej: wolność gospo-
darcza ł własność prywatna; stabilność pieniądza; konkurencja Wolność
gospodarcza:możliwość podejmowania wszelkiej działalności gospodarc-
zej; swobodę wyboru miejsca, przedmiotu i zakresu działalności; swobodę
wyboru miejsca i rodzaju działalności; - popieranie indywidualizacji
życia gospodarczego prymat przedsiębiorczości prywatnej poszanowanie
własności prywatnej; równość uprawnień jednostek; suwerenność uczest-
ników życia gospodarczego; rozgraniczenie sfery prywatnej od publicznej
; swobodna konkurencja w całej gospodarce; (Nie ma pełnej wolności
gospodarczej ponieważ państwo w niektórych sytuacjach ogranicza tą
wolność - kupno samolotu Fl 6.)
Własność prywatna
: większość
życiowych czynników produkcji należy do prywatnych osób izyc-
znych i prawnych formy własności prywatnej są bardzo zróżnicowane,
poczynając od drobnotowarowych, przez przedsiębiorstwa
spółdzielcze, aż po własność kapitalistyczną (spółki)ł w ramach pry-
watnej własności następuje osiąganie wysokiego poziomu
efektywności ekonomicznej dochodzi do racjonalnej alokacji za-
sobów; kształtuje się wysoki poziom motywacji uczestników procesu
gospodarowania
Stabilność pieniądza
: umożliwia dostęp do innych
towarów; niezbędne jest utrzymanie jego wartości i zachowanie siły
nabywczej sprzyja oszczędzaniu; umożliwia inwestycje; pewność
przewidywania zjawisk gospodarczych wzmożona bieżąca aktywność
gospodarcza; w rogiem stabilności pieniądza jest wysoka inlacja. Od
niestabilnego pieniądza uciekamy.}
Konkurencja
z
wiązki przyc-
zynowo - skutkowe zachodzące pomiędzy popytem, podażą oraz ceną.
Powiązania te: - umożliwiaj ą określenie co nabywcy i sprzedawcy
chcą kupić i sprzedać, jak również ustalenie warunków transakcji
rynkowej. - rywalizacja o możliwość zaspokojenia potrzeb kupujących;
jest silnym czynnikiem motywującym; powoduje rozwój technologic-
zny i podniesienie efektywności umożliwia postęp cywilizacyjny; od-
bija się na zjawiskach socjologicznych
Rodzaje i znaczenie rynków
w gospodarce rynkowej
. 1. Przedmiot wymiany rynkowej. a) rynek
towarów konsumpcyjnych• rynek rzeczowych towarów konsump-
cyjnych• rynek usług b) rynek czynników wytwórczych • rynek
dóbr produkcyjnych (dobra pośrednie i inwestycyjne) • rynek ziemi
• rynek pracy c) rynek inansowy • rynek pieniężny • rynek
walutowy • rynek kapitałowy 2. Zasięg geograiczny a) lokalny b)
regionalny c) krajowy d) międzynarodowy e) światowy 3. Poziom
jednorodności przedmiotu wymiany a) rynek homogeniczny b)
rynek heterogeniczny (różnorodny)4. Rynek biały (oicjalny, legalny)
i czarny (nieoicjalny, nielegalny, działalność niezarejestrowana, nieo-
podatkowana) 5. Rynki branżowe 6. Rynek producenta i rynek naby-
wcy a) rynek nabywcy gdy podaż > popyt (gospodarka rynkowa) b)
rynek producenta gdy popyt > podaż (gospodarka socjalistyczna)
Po-
lipol
- ceny są ustalane na zasadzie wolnego rynku, nikt nie ma
wpływu na cenę Monopol -jeden dostawca i wielu kupujących (Poc-
zta Polska) Wzajemny monopol - rzadko spotykany, przykładem jest
państwo kupujące samoloty lub czołgi od jednego producenta.
Monopson-przykładem jest cukrownia, która jest jedynym skupującym
buraki cukrowe w okolicy. Oligopol - najczęściej występujący,
przykładem jest rynek samochodów
Modele gospodarki rynkowej
.
Gospodarka rynkowa rozwija się kilka stuleci według fundamen-
talnych zasad, w związku z tym istniejące w różnych krajach
rozwiązania są- co do podstaw- identyczne. Jednocześnie gospodarki
te różnią się między sobą. Różnice te dotyczą m.in.: wykorzystania
mechanizmu rynkowego;zasad konkurencji i monopolizacji gospo-
darki poziomu formalizacji rynku; udziału sektora państwowego; roli
i miejsca państwa w regulacji procesu gospodarowania pojęcia i in-
strumentów równości i sprawiedliwości ekonomicznej i społecznej
zakresu solidaryzmu społecznego Nie ma jednego wzorca funkc-
jonowania gospodarki rynkowej.
Cztery modelowe ujęcia rynku
:
model anglosaski model skandynawski model nadreński model
japoński Trzy z nich tworzą całość: anglosaski — nadreński —
skandynawski
Model anglosaski
: - USA, Kanada, Wielka Brytania
podstawą koncepcja liberalizmu; wolność osobista nadrzędną
wolnością ludzką; minimalizacja działania państwa; dominująca rola
rynku; różnice majątkowe społecznie akceptowane Model skandy-
nawski: Szwecja; silne państwo zajmujące ważną pozycję w życiu
społeczno – gospodarczym; ograniczenie mechanizmu rynkowego z
powodu konieczności uwzględnienia interesu publicznego
społeczeństwo obywatelskie, działalność jednostek podporządkowana
w pewnym stopniu celowi publicznemu szeroko rozwinięte formy
demokracji politycznej i ospodarczej
Model nadreński:
Niemcy
kompromis pomiędzy modelem anglosaskim a skandynawskim; prze-
konanie o jedności porządku ekonomicznego i socjalnych funkcji
państwa - nazywany „społeczna gospodarka rynkowa”- zachow-
anie reguł rynkowych i wolności gospodarczej państwo pełni aktywną
rolę w życiu gospodarczym - cele: osiągnięcie wysokiego poziomu
dobrobytu, budowa sprawnego systemu pieniężnego, realizacja zasad
bezpieczeństwa i sprawiedliwości społecznej Polska Model japoński:
- tylko Japonia; reformy gospodarcze z czasów okupacji amerykańskiej
miały istotny wpływ na obecny kształt gospodarki; wyspiarskie
położenie, brak surowców naturalnych; szczególne predyspozycje
społeczeństwa (duża pracowitość, dyscyplina) keiretsu — ekonomic-
zne zgrupowanie wielu przedsiębiorstw wokół banków i irm hand-
lowych; ukierunkowanie na handel zagraniczny; sektor publiczny
współpracuje z sektorem prywatnym
Zalety gospodarki rynkowej:
skuteczne oddziaływanie w kierunku podejmowania działalności gos-
podarczej; tworzenie warunków do racjonalnego wykorzystania
wszelkich zasobów; gospodarczych; kształtowanie wielkości i struk-
tury produkcji pod kątem oczekiwań konsumentów; występowanie
silnych bodźców, podnoszących poziom aktywności gospodarczej
przedsiębiorstw i osób izycznych; innowacyjność zachowań uczest-
ników rynku mikroekonomizacja działania jednostek gospodarczych;
tendencja do ustalania stanów równowagi; dostarczanie kupującym i
sprzedającym rzetelnej i prawdziwej informacji o sytuacji gospodarc-
zej
Wady gospodarki rynkowej:
brak możliwości generowania i
przekazywania przez rynek informacji o przepisach i normach; ogran-
iczona wartość poznawcza informacji rynkowych (nie wiemy jak
będzie za rok)- na rynku są wyrażane i akceptowane społeczne as-
piracje nie zawsze o charakterze racjonalnym (antydobra); zjawiska
niedoboru i nadmiaru konkurencji; rynek prowadzi do niewłaściwej
struktury- produkcji (preferuje towar)’, które przynoszą zysk);
występowanie dysproporcji rozwojowych:a) niepełne wykorzystanie
aparatu wytwórczego b) cykliczność w rozwoju gospodarowania,
wahania c) inlacja; d) bezrobocie; możliwość powstawania różnic
w dochodach i majątku; Mechanizm rynkowy - „niewidzialna ręka”.
Popyt, podaż i cena.;
Popyt
jest to pewna ilość dobra ekonomicznego,
jaką nabywcy są w stanie kupić po określonej cenie i w określonym
czasie.
Popyt efektywny
(gdy mamy pieniądze).
Popyt potencjalny
to pragnienie nabycia dobra, które nie jest niczym ograniczone, ani
czasem, ani ceną Popyt w zależności od motywów, które kierują naby-
wcami dzielimy na: a) Popyt funkcjonalny - wynika z tego, że chce-
my coś mieć dlatego aby dobro zaspokoiło nasze potrzeby. Wynika z
użyteczności dobra, z jego cech jakościowych (samochód - potrzeba
przemieszczania się). b) Popyt niefunkcjonalny - wynika z działania
efektów zewnętrznych. Popyt ten pojawia się ponieważ istnieją inne
motywy naszego zakupu, niezależnie od użyteczności. Okoliczności,
które wpływają i tłumaczą popyt niefunkcjonalny: o okoliczność
owczego pędu - oznacza, że popyt wzrasta ponieważ inni kupują to
samo dobro (inni to mają, więc ja też muszę to kupić, utożsamiamy się
z innymi kupującymi). o snobizm — odwrotność owczego pędu, ku-
pujemy to czego inni nie mają. o efekt veblenowski — popyt veble-
nowski dotyczy popytu na dobra prestiżowe. c) Popyt spekulacyjny
- występuje gdy przewidujemy dalszy wzrost ceny towaru. Kupujemy
towar ponieważ jutro może być droższy
.Czynniki popytotwórcze
-
determinanty popytu: Cena Determinanty pozacenowe Istnieje zależność pomiędzy
ceną i popytem i jest ona z reguły odwrotnie proporcjonalna.
Cena wzrasta to popyt
spada:
Krzywa zależności ceny i popytu.RYS2 Krzywa popytu pozwala wyjaśnić
dwa zjawiska, ponieważ zmiana ceny rodzi dwojakiego rodzaju skutki:
efekt do-
chodowy
- polega na tym, że jeżeli cena wzrasta to zmienia się struktura ‘ naszych
wydatków. Wahania cen skutkuj ą zmianą siły nabywczej kupującego.
efekt substy-
tucyjny
- polega na tym, że jeżeli cena rośnie to towar staje się droższy od innych
podobnych. Możemy więc zmienić decyzję i wybrać inny towar podobny, relaty-
wnie tańszy. Zastępujemy więc dobro relatywnie droższe dobrem relatywnie
tańszym (substytucja).Inne nietypowe krzywe popytu RYS 3/4/5. Popyt doskonale
elastyczny - rynek konkurencji doskonałej (popyt nie zmienia się w zależności od
ceny).
Paradoks Giffena
- popyt i cena są wprost proporcjonalne. Sita nabywcza
spadła, ale i tak wybrano dobro relatywnie najtańsze (chleb w biednym mieście —
zrezygnowano np. z bulek)
Prawo popytu mówi, że w większości przypadków
zależność między ceną a popytem jest odwrotnie proporcjonalna.
Determinanty po-
zacenowe: Wielkość dochodów konsumenta. Zależność pomiędzy wielkością do-
chodów a popytem jest wprost proporcjonalna. Zachodzi przy założeniu, że nie.
występują oszczędności. Wyjątkiem jest również to, że czasami wzrost dochodów
zmienia strukturę nabywanych dóbr, więc popyt na dane dobro spada (popyt na tzw.
dobra podrzędne maleje gdy dochody rosną). Ceny innych towarów. Zależność
może być dwojaka w zależności od rodzaju dobra:a) dobra komplementarne - (to
towary uzupełniające się,), zależność odwrotnie proporcjonalna (jeżeli cena jednego
towaru rośnie to popyt na ten drugi maleje) b) dobra substytucyjne - zależność
wprost proporcjonalna (jeżeli cena jednego towaru maleje to maleje popyt na substy-
tut)
Gusty, preferencje nabywców
Suwerenność wyboru towarów Struktura
ludności - czynniki demograiczne.
Wpływ czynników pozacenowych
przedstawi-
amy przesunięciem krzywej popytu w prawo lub w lewo RYS6: Podaż jest to ilość
towarów oferowanych przez sprzedawców po określonej cenie i w określonym
czasie.
Czynniki, które wpływają na podaż
: cenowe, pozacenowe.
Wpływ ceny
na podaż jest z reguły wprost proporcjonalna
.
Typowa krzywa podaży
- im
wyższa cena tym więcej towarów RYS7.
Podaż sztywna
- doskonale nieelastyczne,
podaż jest niewrażliwa na cenę RYS8. Podaż doskonale elastyczna RYS.9
Prawo
podaży mówi, że w większości przypadków zależność między ceną a podażą jest
wprost proporcjonalna
Czynniki pozacenowe wpływające na podaż:
koszty
wytwarzania - zależność odwrotnie proporcjonalna (jeżeli koszty rosną to podaż
maleje) rentowność produkcji - zależność wprost proporcjonalna (im wyższa
rentowność tym wyższa podaż) dostępność do zasobów naturalnych. Wpływ czyn-
ników pozacenowych przedstawiamy przesunięciem krzywej podaży w prawo lub w
lewo R11. Na podaż wpływa również czas. Czas w znaczeniu okresu długiego i
krótkiego. Jeżeli mówimy o czasie ultrakrótkim to zwiększenie podaży jest praktyc-
znie niemożliweR12. Czas ultrakrótki. R13Czas krótki - możliwe jest podjęcie wz-
rostu produkcji (praca na drugą zmianę) R14 Czas długi - możliwość inwestycji,
więc zdolności produkcyjne zwiększają się. Krzywa robi się płaska.
R15 podaż
Prawo popytu i podaży.
Istnieje taka cena przy której wszystkie towary na rynku
zostaną kupione. Cena prowadzi do ustalania stanu równowagi pomiędzy podażą a
możliwością kupujących.
Nadwyżka towaru
- nierównowaga podażowa, podaż >
popyt:R16 Niedobór towarów - nierównowaga popytowa, popyt > R17. Wpływ cen
na popyt i podaż to mechanizm rynkowy. Mechanizm rynkowy to konieczność dos-
tosowywania się popytu i podaży do ceny – R17A. Największa liczba towarów zost-
anie sprzedana i kupiona po cenie równowagi. Gdy założymy, że na popyt i podaż
wpływ mają czynniki pozacenowe to: Popyt wzrasta - wtedy cena też rośnie –R18
Podaż wzrasta - cena maleje – R19.
ELASTYCZNOŚĆ POPYTU i PODAŻY.
Elastyczność popytu mówi o tym jak popyt reaguje na czynniki go określające.
Czynniki te ujmowane są dwojako: - cena/dochody Współczynnik cenowej
elastyczności popytu (znak -):Ecp Jeżeli Ecp= O - popyt sztywny Jeżeli Ecp= l -
wzorcowa elastyczność cenowa popytu Jeżeli Ecp> l - popyt wysoce elastyczny
Jeżeli Ecp» l -> °° - popyt doskonale elastyczny R19A. Współczynnik dochodowej
elastyczności popytu (znak +):R19B Jeżeli Edp< O - dobra podrzędne Jeżeli Edp> O
- dobra normalne Jeżeli Edp> l - dobra wyższego rzędu Jeżeli Edp< l — dobra pod-
stawowe
Prawa Engla
: a) I prawo Engla dotyczy relacji pomiędzy popytem na
żywność a dochodami. Wraz ze wzrostem dochodów spada udział wydatków na
żywność. Coraz mniejszą część rosnących dochodów wydajemy na żywność.
Współczynnik dochodowej elastyczności popytu żywności mieści się między O a 1.
b) II prawo mówi o wydatkach na mieszkanie i odzież. Wydatki na mieszkanie i
odzież rosną w tym samym tempie co wzrost dochodów. Edp na-mieszkanie i odzież
jest zależnością jednostkową. c) III prawo mówi o wydatkach na towary wyższego
rzędu (samochody, wakacje). Popyt na te dobra rośnie szybciej niż rosną dochody.
Elastyczność popytu na dany towar zależy nie tylko od zmian cen tego towaru, ale
również od zmian cen na dobro komplementarne lub substytucyjne.
Krzyżowy
współczynnik elastyczności popytu
(znak — gdy komplementarne, znak + gdy
substytucyjne):R19C.
Elastyczność podaży
-jedynym czynnikiem jest cena.
Współczynnik cenowej elastyczności podaży (z reguły znak +): R19d Jeżeli Ecpd =
O - doskonale sztywna podaż; Jeżeli Ecpd = l - wzorcowa elastyczność cenowa
podaży; Jeżeli Ecpd -» » - podaż doskonale elastyczna; Jeżeli E^ ma znak ujemny to
podaż rośnie mimo spadku cen.
Funkcjonowanie gospodarstwa domowego.
Gos-
podarstwo domowe jako konsumenci to grupa ludzi lub l osoba, które wspólnie
zamieszkują i wspólnie podejmują decyzje ekonomiczne.: 1. decyzje co do pozyski-
wania środków ekonomicznych 2. decyzje co do rozdysponowania posiadanych
środków ad l. są to środki inansowe ale i inne środki, które nie mają charakteru in-
ansowego. Źródła pozyskiwania środków inansowych: sprzedaż tego czym dy-
sponuje gospodarstwo domowe czyli siła robocza. Dochody z pracy najemnej. Inną
możliwością jest samo zatrudnienie. włączenie środków w obieg gospodarczy
(lokaty) środki pozyskane z czynszu, wynajmu, dzierżawy transfery - prezenty od
państwa takie jak: zasiłek, renta, dochody antycypowane (kredyt na poczet
przyszłych zarobków) dary losu (lotto, pozyskiwanie środków w postaci rzeczow-
ych (dobra publiczne, samo wytwarzanie ad2. rozdzielanie środków polega na
zapłaceniu podatków oraz wydatków paraobligatoryjnych (obowiązkowych) takich
jak: prąd, gaz, raty, trzeci ilar ubezpieczeń, ubezpieczenie na życie. Po opłaceniu
tego wszystkiego dopiero mamy „wolną rękę”.
Użyteczność całkowita i krańcowa
(marginalna
).
Użyteczność to satysfakcja płynąca z konsumpcji.
Użyteczność
całkowita to suma zadowolenia z konsumpcji. Wykres zależności ilości: konsumpcji
od użyteczności całkowitej konsumpcji R20. R21/22 Analiza krańcowa lub margin-
alna polega na porównaniu przyrostu pewnych wartości (zmiany wartości).
Użyteczność
można mierzyć w utylach (jednostka teoretyczna) Dokonywanie
wyborów co należy skonsumować jest związane z użytecznością. Preferencje i oce-
na użyteczności wpływa na kolejność tego co z punktu widzenia konsumenta jest
bardziej potrzebne. Dokonując wyborów ekonomicznych szeregujemy nie tylko
dane produkty ale również ich kombinacje. Szeregujemy według kryterium
użyteczności. Krzywa obojętności przedstawia kombinację dwóch dóbr, które dają
tą samą użyteczność całkowitą (widzimy też problem substytucji, czyli
zastępowalność, która nie wpływa na poziom użyteczności): R23 Mapa krzywych
obojętności R24. Linia ograniczeń budżetowych, linia budżetu. Gdy pragnienia
skonfrontujemy z możliwościami inansowymi i cenami, widzimy że możemy
zakupić nie tyle towarów ile chcemy, ale ile możemy. Linia budżetu przedstawia taki
zbiór towarów, które są osiągalne dla konsumenta przy danych dochodach i danych
cenach.R25. Gdy dochody są stałe a cena Y maleje to:R26. Gdy ceny są stałe a do-
chody zwiększą się to:R27 Chęci i możliwości pokazują pewien punkt maksymalnej
użyteczności całkowitej. Punkt równowagi konsumenta to punkt styczności krzywej
obojętności i budżetu. Jest to punkt optymalny.:R28 Zależność między dochodem a
popytem z reguły jest wprost proporcjonalna. Ta zasada nie dotyczy dóbr
podrzędnych. Natomiast gdy dochód rośnie, bardzo mocno reaguje rynek dóbr
wyższego rzędu - prestiżowych.Gdy dochód maleje to gospodarstwa domowe chcą
utrzymać konsumpcję na dotychczasowym poziomie.
To zjawisko znane jest jako
zjawisko rygla lub zapadki
. Gospodarstwo domowe musi wtedy uruchomić
oszczędności, zaciągnąć kredyt lub pożyczkę bądź wyprzedać część majątku gospo-
darstwa domowego. Czynniki pozadochodowe wpływające na poziom konsumpcji:
 wybór pomiędzy dochodem a czasem wolnym R29. wybór pomiędzy konsumpcją
przyszłą a bieżącą (oszczędności umożliwiają przeniesienie funduszy na poczet
przyszłej konsumpcji):R30
Przedsiębiorstwa
. Pojawiły się po gospodarstwach do-
mowych gdy zostały spełnione dwa warunki: nadwyżka produkcji w gospodarstwie
domowym (nadmiar produktów w zależności od możliwości konsumpcji gospodarst-
wa domowego) - gospodarstwa domowe zaczęły się specjalizować w wytwarzaniu
produktów przeznaczonych na sprzedaż.
Na początku XVI w. wynaleziono (wymyślono) spółkę.
Spółka akcyjna
ma ogromne
zalety: można zgromadzić kapitał w wielkości niedostępnej dla jednego przedsiębiorcy
spółka umożliwia produkcyjne wykorzystanie rozproszonych oszczędności rny.pntfr/
rnir rv/yl<n d/.inlilności t’-Osprid!irc7,C’j (nikt nic ry/ykujo majątkiem osobistym,
ryzyko dotyczy tylko funduszy zainwestowanych w akcje) każda spółka charakte-
ryzuje się tym, że współwłaściciele nie zajmują się zarządzaniem spółką (są od tego
pracownicy najemni), właściciele zajmują się sprawami strategicznymi, widzimy
oddzielenie własności od praw właściciela niebywała możliwość kształtowania się
(może łączyć się z innymi spółkami, podzielić się, spółka matka - spółka córka, hold-
ingi, koncerny)W drugiej połowie XX wieku nastąpiła kolejna zmiana.
Zaczęły
powstawać korporacje
międzynarodowe: produkcja w różnych krajach i na różnych
kontynentach akcjonariusze, udziałowcy to obywatele różnych krajów potencjał gos-
podarczy może być nieraz większy od potencjału gospodarczego danego państwa.
Dzisiaj powstają przedsiębiorstwa wirtualne. Dzięki internetowi mogły po wstać no
we formy organizacji przedsiębiorstwa. (Banki internetowe - nie ma siedziby tylko
komputer)Spółki cywilne i spółki prawa handlowego - inne regulacje.Co łączy te
wszystkie przedsiębiorstwa?
Łączy je cel działalności
. Te cele to z różnych punktów
widzenia:Osiąganie zysku — nadwyżka inansowa, przedsiębiorstwo musi osiągać
zysk. Nadwyżka inansowa to zysk czyli różnica pomiędzy sprzedażą a kosztami
produkcji. Jest to cel o charakterze wyłącznie pieniężnym. Przedsiębiorstwo nie
bierze pod uwagę zaspokajania potrzeb ale czysty zysk. Przedsiębiorstwo może ale
nie musi działać z korzyścią dla społeczeństwa (papierosy). Przedsiębiorstwo nie
rozróżnia produktów dobrych od złych. Dwie formy organizacyjne:a) własność pub-
liczna - właścicielem jest skarb państwa lub samorząd, możemy dość dokładnie
zlokalizować właściciela b) własność prywatna - podmiotami własności prywatnej
są osoby izyczne lub prawne oraz związki i organizacje powstałe na skutek łączenia
się tych osób. Sektor prywatny dominuje, ma największy udział w tworzeniu PKB,
najwięcej osób pracuje w sektorze prywatnym. Dwa podstawowe strumienie obecne
w działalności przedsiębiorstwa: a) koszty 1. ujęcie rodzajowe 2. funkcjonalny
podział kosztów, kalkulacyjny b) przychody Najpierw trzeba wydać pieniądze, aby
były przychody; Koszty to pieniężny wymiar nakładów. W przedsiębiorstwie powin-
na być nadwyżka przychodów nad poniesionymi kosztami:
zysk operacyjny
. Gdy
nakłady są większe od przychodów mam}’ stratę.
Zysk
jest rodzajem wynagrodzenia
dla przedsiębiorstwa, podobnie jak płaca dla pracownika sprzedającego swój ą siłę
roboczą, ale zysku nie można z góry ustalić. Wysokość zysku jest wielkością
wynikową. Zysk jest wielkością dodatnią lub ujemną (strata) - płaca zawsze jest do-
datnia. Zysk jest podstawowym źródłem inansowania przedsiębiorstwa — kształtuje
środki własne. Wielkość zysku decyduje o renomie przedsiębiorstwa i wysokości
wynagrodzeń dla współwłaścicieli (dywidenda). Przedsiębiorstwo bez zysku na
dłuższą metę ginie.Przedsiębiorstwo musi posiadać pewne zasoby, które
nazywamy
majątkiem przedsiębiorstwa:
Majątek trwały i obrotowy to aktywa. - majątek
trwały: a) jest wykorzystywany w długim okresie czasu b) jest wykorzystywany w
wielu cyklach produkcyjnych c) zużywa się stopniowo, oddając użyteczność wyt-
warzanym wyrobom d) jest pewną wartością, która stopniowo jest przenoszona na
wartość wytwarzanych towarów (amortyzacja) e) do majątku trwałego zaliczamy
nieraz patenty, licencje, itp.
majątek obrotowy
: a) składniki majątku obrotowego
zużywają się całkowicie podczas jednego cyklu produkcyjnego (surowce i materiały,
paliwa, energia, również produkty przeznaczone na sprzedaż i pieniądze) Źródła
pozyskania, inansowania majątku przedsiębiorstwa to pasywa. Mają dwojaki charak-
ter: - źródła własne - gdy gospodarstwo domowe - oszczędności, gdy
przedsiębiorstwo -zysk, gdy przedsiębiorstwo państwowe - budżet państwa -’ źródła
obce - pieniądze pożyczone, które chwilowo możemy wykorzystywać (kredyty{ria
dany cel}, pożyczki, kredyt kupiecki {odroczenie terminu płatności}), fundusze obce
są źródłem z którego należy się wywiązać. Bilans to zestawienia funduszy własnych
i obcych (aktywa i pasywa). Występują 3 fazy w przedsiębiorstwie: zaopatrzenie
–produkcja -
Faza produkcji.
Produkcja polega na łączeniu czynników produkcji w
celu uzyskania określonej wielkości produktu. Łączenie podlega rygorom ekonomic-
znym. Czynnikami produkcji nazywamy takie zasoby rzeczowe, osobowe i inan-
sowe, które są niezbędne w celu uzyskania określonych dóbr ekonomicznych
przeznaczonych do sprzedaży.
Czynniki produkcji dzielimy na: czynniki stałe
- są
to takie czynniki, których ilości nie można zwiększyć w danym okresie. Stałych czyn-
ników produkcji w krótkim przedziale czasu nie można zwiększyć. W okresie drugim
możliwe są inwestycje. Działalność gospodarcza w okresie krótkim to działalność
bieżąca, operacyjna, eksploatacyjna, czynniki zmienne - to czynniki, które mogą być
zwiększone w krótkim okresie bez przerw w produkcji .
Okres krótki - występują
czynniki stale i zmienne. Okres długi - wszystkie czynniki są zmienne
Analiza
produkcji w okresie krótkim i długim
. l.Okres krótki.Produkt rozpatrujemy w
trzech płaszczyznach: całkowity; przeciętny - produkt przeciętny = produkt całkowity/
nakład pracy krańcowy (marginalny) - produkt krańcowy to zmiana ilości produktu
całkowitego, który wynika ze zwiększenia nakładu czynnika produkcji o
jednąjednostkę.T1Przykład w tabelce pokazuje prawo malejących przychodów.
Pra-
wo malejących przychodów
mówi, że zwiększenie nakładów zaczyna od pewnego
momentu zmniejszać wydajność produkcji
.2.Okres długii. W
szystkie czynniki
produkcji są zmienne - możliwość inwestycji. Decyzje co do wielkości produkcji są
bardziej skomplikowane. Należy brać pod uwagę: skale prowadzenia działalności
gospodarczej lokalizację - może wpływać w dużym stopniu na koszty produkcji (zi-
emia, płaca, transport, energia), lokalizacja wpływa na wielkość przychodów wybór
techniki wytwarzania - możliwości są duże ponieważ wszystkie czynniki produkcji są
zmienne.
Zależności pomiędzy zmianą produkcji, a zmianą nakładów produkcji:
stałe efekty skali - występują kiedy rozmiary produkcji rosną tak samo jak nakłady
rosnące efekty skali -’gciy przyrost produkcji jest większy od nakładów produkcji
malejące efekty skali - gdy przyrost produkcji jest mniejszy od przyrostu nakładów.
Izokwanta
- jest to linia jednakowego produktu i określa proporcje
czynników produkcji. Linia ta łączy takie metody produkcji, które
dają taką samą wielkość produkcji, przy założeniu, że krańcowa
stopa substytucji maleje:R31Izokwanta ulega zmianie poprzez
działalność inwestycyjnąR32
Izokoszta
R33 - określa pewną
kwotę, którą możemy przeznaczyć na czynniki produkcji i siłę
roboczą (w tym ujęciu siła robocza ma cenę.
Koszty produkcji.
Koszty księgowe są niewystarczające dla ekonomisty. Dochodzą
jeszcze koszty, które mogłyby być poniesione (tzw. koszty alter-
natywne, hipotetyczne lub koszt)’ utraconych możliwości). W an-
alizie ekonomicznej przedstawiamy koszty ekonomiczne. Koszty
ekonomiczne = koszty księgowe + koszty alternatywne. W krót-
kim okresie czasu koszty dzielimy na:- stałe - to koszty, które nie
zmieniają się przy zmianie wielkości produkcji (koszty amortyz-
acji, koszty utrzymania administracji, podatek od nieruchomości),
zmienne - koszt)’ te wykazują zmienność w zależności od pozio-
mu produkcji . Koszty całkowite to suma kosztów stałych i zmi-
ennych.Koszt przeciętny (jednostkowy) to koszt całkowity/
wielkość produkcji. Koszt krańcowy (marginalny) to zmiana ko-
sztu całkowitego, który wynika ze zwiększenia wielkości
produkcji o jednąjednostke. Koszt krańcowy i przeciętny produkcji
- koszt paeciętny — koszt krańcowy Krzywa kosztu krańcowego
przecina krzywą kosztu przeciętnego w jej najniższym punkcie.
Punkt ten przedstawia tzw. optimum technologiczne
przedsiębiorstwa, ponieważ wyznacza optymalną (z technicznego
punktu widzenia) wielkość produkcji. W optimum technologic-
znym przeciętny koszt wytworzenia jest najniższy. Optimum tech-
nologiczne nie równa się optimum ekonomicznemu. W okresie
długim nie występuje kategoria kosztów stałych - wszystkie ko-
szty są zmienne. W okresie długim „nie działa” prawo malejących
przychodów. Koszty w okresie długim mogą być w różnej relacji
do poziomu produkcji. Zależność kosztów i poziomu produkcji
kształtują: - technologie wytwarzania; podział pracy;
niepodzielne czynniki produkcji; marketingowe źródła relacji
czynniki inansowe czynniki lokalizacyjne;Elementem
decydującym o wielkości zysku jest również sytuacja rynkowe w
jakiej przedsiębiorstwo funkcjonuje. Wyróżniamy 3 modele
rynku, które opisują 4 kryteria R34:
Przykłady:- rynek
konkurencji doskonałej
: rynek papierów wartościowych; rynek
konkurencji monopolistycznej: rynek kosmetyków, chemii
gospodarczej,samochodów;rynek czystego monopolu: rynek
transportu kolejowego, poczta polska
Konkurencję doskonałą
charakteryzuje
:- duża liczbą kupujących i sprzedających;
występuje duża mobilność czynników produkcji;;duża możliwość
zakładania nowych przedsiębiorstw użyteczność produktów jest
zbliżona;kupujący i sprzedający mają doskonalą znajomość rynku
Przychody
.Przychód ze sprzedaży to utarg. Przychód dzielimy
na:- całkowity - PC = Q*P - jest to iloczyn ceny i ilości sprze-
danych produktów- przeciętny - PP = PC/Q -jest to iloraz przy-
chodu całkowitego i wielkości produkcji- krańcowy - PK - jest
to zmiana przychodu całkowitego wynikająca ze zwiększenia
produkcj i o j edną j ednostkęPrzychody PC, PP, PK kształtują sif
różnie w zależności od tego jaki model rynku rozpatrujemy.
Na
rynku konkurencji doskonałej:
Punkt A to punkt maksymalnego
zysku. Jest nim punkt przecięcia linii kosztów krańcowych z linią
przychodu krańcowego.
Na rynku czystego monopolu:
PC # PP
* PK * cena R36Punkt A wyznacza optimum technologiczne
(punkt przecięcia linii kosztu krańcowego z linią kosztu
przeciętnego).Punkt B wyznacza optimum ekonomiczne (punkt
przecięcia linii przychodu krańcowego z linią kosztu krańcowego).
Na rynku konkurencji monopolistycznej
przychody zachowują
się podobnie jak powyższym przykładzie, z tym wyjątkiem, że nie
występuje tutaj cena monopolowa - rynek konkurencji monopo-
listycznej nie ustala ceny.
Funkcjonowanie rynku.
W roli
kupujących i sprzedających występuj ą przede wszystkim
przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe R37. Gospodarstwa do-
mowe i przedsiębiorstwa są zarówno kupującymi jak i
sprzedającymi. Strzałki ilustrują obieg ekonomiczny w gospo-
darce. Strumienie przepływu są ekwiwalentne. Czasem do gospo-
darstwa domowego wpływa strumień nieekwiwalentny (np.:
środki z budżetu państwa).
Rynek pracy.
Założenie: praca lub siła
robocza jest towarem. Praca jest to świadoma i celowa działalność
ludzka, która dąży do zaspokojenia potrzeb społecznych. Siła rob-
ocza to ogól zdolności do ponoszenia wysiłku izycznego i in-
telektualnego. Cena siły roboczej to płaca. Musi ona być ustalana
w dwojaki sposób: płaca nominalna - to umówiona kwota
pieniędzy, która jest wypłacana za wykonaną pracę. Wynika z um-
owy o pracę. płaca realna - to wartość dóbr ekonomicznych, które
mogą być zakupione za wartość płacy nominalnej. Wielkość płacy
realnej ustalamy biorąc :pt>d uwagę wartość płacy nominalnej
oraz poziom inlacji. Gdyby inlacja nie występowała to płaca
nominalna rosłaby tak samo szybko jak płaca realna. Podaż siły
roboczej rozumiemy jako liczbę osób, które chcą i mogą pracować.
Podaż pracy zależy od wysokości płacy realnej. Im wyższa płaca
realna tym wyższa podaż siły roboczej. Czynniki pozacenowe
wpływające na wysokość podaży siły roboczej -to: system opieki
społecznej państwa; czynniki demograiczne; koszty alternatywne
pracy (są to koszty, które ponosimy podejmując pracę: czas wolny,
możliwość osiągnięcia zasiłku dla bezrobotnych, brak możliwości
pracy „na czarno”; Krzywa podaży siły roboczejR38
[ Pobierz całość w formacie PDF ]