całość

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.
Przedmiot:
Oceny oddziaływania na środowisko
Prewencyjny instrument ochrony środowiska
Wstęp
Podejście zapobiegawcze
Członkostwo Polski w Unii Europejskiej niesie ze sobą m.in. zobowiązanie do
kierowania się w polityce ochrony środowiska zasadą zrównoważonego rozwoju oraz
podejściem zapobiegawczym.. W miarę upływu czasu tym bardziej będzie to prawo żywe,
stosowane, które będzie miało pośrednio wpływ na funkcjonowanie gospodarki jako
całości oraz jej poszczególnych części (w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw).
Koncepcja rozwoju zrównoważonego mówi o takim sposobie gospodarowania,
który nie zaprzepaszcza szans przyszłych pokoleń na satysfakcjonujące zaspokajanie
swoich potrzeb. Niesie zatem ze sobą wymóg podniesienia sprawności wytwarzania tak,
aby jak najefektywniej wykorzystać surowce, wodę i energię oraz tym samym
zminimalizować powstawanie zanieczyszczeń. Coraz częściej mówi się o tym, że proces
produkcyjny, w którym powstają zanieczyszczenia jest procesem nieefektywnym, bądź
prowadzonym niedbale. Zanieczyszczenia to tak naprawdę straty dla przedsiębiorstwa:
cenne substancje wędrują do ścieków lub ulatują do atmosfery. Do tego trzeba dodać
opłaty, a często i kary, za korzystanie ze środowiska.
Co można zrobić?
Bezpośrednią przyczyną zanieczyszczenia środowiska jest działalność wytwórcza
człowieka. Źródłem odpadów są
proces wytwórczy, w ramach którego najczęściej
przewiduje się powstanie pewnej ilości zanieczyszczeń (zanieczyszczenia wpisane w
proces wytwórczy), sytuacje przypadkowe podczas prowadzenia procesu (wypadki),
prowadzenie procesu wytwórczego w sposób niedbały oraz sam wyrób po okresie
użytkowania.
- Nie robić nic.
Pierwszym, w sensie historycznym, sposobem podejścia do problemu
odpadów było: nie robić nic. Tworzeniu się przemysłu nie towarzyszyła myśl dotycząca
możliwości zanieczyszczenia i skażenia środowiska życia człowieka. Pojawiła się ona
dopiero, gdy negatywne zjawiska zaczęły być widoczne i uciążliwe.
- Rozcieńczać.
Gdy człowiek zauważył, że wydostające się z zakładów przemysłowych
substancje posiadają za duże stężenia, wpadł na bardzo prosty pomysł, aby strumień tych
substancji rozcieńczyć. Według tej filozofii postępowania zaczęto dolewać wody do
ścieków nadmiernie stężonych, czy też budować wyższe kominy, co dawało ten sam
skutek: na jednostkę powierzchni spadało mniej zanieczyszczeń. Symbolem tego okresu
były właśnie wysokie kominy, które otaczały osiedla ludzkie (w dziełach artystycznych
wychwalano je jako przykład nowego piękna, doskonalszego od piękna natury). Polityka
rozcieńczania strumienia odpadów nie zmieniała wielkości strumienia odpadów i
problemy po pewnym czasie powróciły w zwiększonej skali. Odmianą polityki
rozcieńczania prowadzoną przez kraje o zaostrzających się przepisach ochrony
środowiska jest również wyrzucanie trującego przemysłu za granicę.
- Oczyszczać.
Człowiek zaczął w końcu zastanawiać się, co począć z powstającymi
zanieczyszczeniami, bowiem dotychczasowe rozwiązania były niewystarczające. Zaczęto
rozważać, czy nie dałoby się strumienia odpadów oczyścić. Powstała w ten sposób cała
nowa gałąź przemysłu związana z oczyszczaniem, wytwarzająca oczyszczalnie ścieków,
filtry i inne urządzenia instalowane w zakładach przemysłowych. Ze względu na miejsce
instalacji tych urządzeń, rozwiązania opierające się na oczyszczaniu strumienia
zanieczyszczeń nazwano rozwiązaniami końca rury. W sensie organizacyjnym mają one
1
A. Doniec,
Koncepcja rozwoju zrównoważonego wyzwaniem dla techniki
(w:) A. Doniec (red.),
Technika
przyjazna środowisku,
OZZŚ, Łódź 1998, s. 9.
Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM
1/4
  dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.
jeden niewątpliwy plus: mianowicie wymagają jedynie zakupienia gotowego urządzenia.
Natomiast ich minusem jest koszt – zarówno zakupu, jak i eksploatacji tych urządzeń.
Współcześnie wielu ludzi wciąż utożsamia ochronę środowiska właśnie z oczyszczaniem, a
co za tym idzie z kosztami tej ochrony. Słyszymy często zdania w rodzaju: Ochrona
środowiska – tak, ale kogo na to stać. Dodatkowo warto sobie uświadomić, że rozwiązania
te, ograniczając się do oddziaływania na skutki (zamiast na przyczyny) zjawiska
powstawania zanieczyszczeń, nie rozwiązują problemu odpadów i bardzo często są mniej
efektywne od innych możliwości.
- Zapobiegać.
Rozwiązaniem, które dyktuje logika, jest aby zamiast zastanawiać się, co
zrobić z odpadami, które już powstały, postarać się zapobiegać ich powstaniu. Zatem nie
skupiać się na skutkach, ale na przyczynach zjawisk. Z dotychczasowej praktyki wynika,
że takie podejście sprawdza się, a nawet - ze względu na swą skuteczność - zaczyna być
promowane i wymagane przez ustawodawstwo. Jego celem idealnym jest całkowicie
bezodpadowy proces produkcyjny. W praktyce oczywiście każde efektywne zmniejszenie
strumienia zanieczyszczeń lub też ograniczenie jego toksyczności jest sensowne i
pożądane. Techniki zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska zyskują coraz większą
popularność jako długofalowa strategia ochrony środowiska, m.in. dlatego, że ich
zastosowanie przynosi zysk (w przeciwieństwie do drogich technik oczyszczania) –
bowiem każde zmniejszenie ilości powstających odpadów przekłada się na oszczędności
w zużyciu surowców i energii. Ochrona środowiska zaczyna być kojarzona z zyskiem.
Jednak organizacyjnie przedsięwzięcia związane z zapobieganiem zanieczyszczeniu
środowiska są trudne, wymagają bowiem zaangażowania całego przedsiębiorstwa,
poczynając od najwyższego kierownictwa. Z tego powodu lansowane są one w postaci
gotowych procedur działania nazywanych często programami czystszej produkcji lub
minimalizacji odpadów. Dodatkowo ze względu na „miejsce” zastosowania tego typu
praktyk zwie się je redukcją u źródła, co ma podkreślać przyczynowy charakter tych
działań. Podejście zapobiegawcze staje się coraz częściej – jak już wspomniałem -
elementem uregulowań prawnych zarówno obligatoryjnych jak i dobrowolnych.
Potencjalnym nośnikiem działań zapobiegawczych jest też System Zarządzania
Środowiskowego wg normy ISO 14001 czy EMAS.
Wymuszone przez rynek oraz wsparte ideą zrównoważonego rozwoju nowe
sposoby radzenia sobie z problemem zanieczyszczeń (czyli nieefektywnym środowiskowo
gospodarowaniem) nie są zatem kolejnym straszakiem na niefrasobliwie
gospodarujących, lecz dobrą nowiną dla przedsiębiorstw, które chcą poprawić swoją
sytuację na rynku i kondycję finansową. Przecież podnosząc efektywność i sprawność
działania osiągamy nie tylko znaczące efekty środowiskowe, ale także ekonomiczne.
Podniesienie wydajności procesów produkcyjnych, oszczędności na kosztach korzystania
ze środowiska, oszczędności na surowcach, to konkretne pieniądze, które pozostaną w
przedsiębiorstwie. Dodatkowo własną polityką środowiskową oraz efektami jej realizacji
przedsiębiorstwa mogą chwalić się na rynku, zdobywając tym samym uznanie i przede
wszystkim nowych partnerów i klientów, zwłaszcza gdy mogą poszczycić się przy tym
świadectwem lidera czystszej produkcji lub certyfikatem Systemu Zarządzania
Środowiskowego. Konsumenci, coraz bardziej świadomi współczesnych wyzwań, stając się
nowymi klientami, także oznaczają dla przedsiębiorstwa zyski. Już nie jest tak jak z
rozwiązaniami „na końcu rury”, że na ochronę środowiska trzeba było ponosić olbrzymie
wydatki, a efekty - tak dla finansów, jak i dla środowiska - były nawet na dłuższą metę
znikome, wątpliwe lub żadne. Przyjmując nowe, zapobiegawcze podejście, można osiągać
znaczące efekty środowiskowe i na dodatek zarobić.
OOS. Historia i tło
NEPA - National Environmental Policy Act
Za początek OOS na świecie uznaje się uchwalenie przez kongres Stanów Zjednoczonych
Ameryki Północnej ustawy o Narodowej Polityce Ochrony Środowiska (NEPA 1969).
Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM
2/4
 dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.
NEPA wprowadziła obowiązek sporządzania dla każdej propozycji legislacyjnej lub innego
poważnego przedsięwzięcia władz federalnych tzw. Environmental Impact Statesment –
raportu, omawiającego:
–
wpływ proponowanego przedsięwzięcia na środowisko,
–
związane z nim negatywne konsekwencje dla środowiska i
–
nieodwracalne ubytki w zasobach naturalnych oraz
–
ewentualne alternatywne rozwiązania.
Dzieje OOS na świecie
Już w latach siedemdziesiątych takie kraje jak: Australia, Kanada, Nowa Zelandia zaczęły
wprowadzać w swoich prawodawstwach regulacje podobne do tych zawartych w NEPA.
Dzieje OOS w Europie
W Europie prekursorami we wprowadzaniu OOŚ były Irlandia i Francja. Regulacje tych
krajów przyczyniły się znacznie do uchwalenia Dyrektywy EWG w tej sprawie
•
1977 r., - oficjalne wystąpienie Komisji EWG z inicjatywą opracowania dyrektywy,
•
Dyrektywa 85/337/EWG (Dyrektywa Rady Wspólnoty z dnia 27 czerwca 1985 r. „o
ocenie skutków dla środowiska niektórych inwestycji publicznych i prywatnych”),
•
W czerwcu 2001 roku uchwalono Dyrektywę 2001/42/WE o ocenie oddziaływania na
środowisko niektórych planów i programów (tzw. Dyrektywa SEA).
Dzieje OOS w Polsce
Ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko z dn. 9 listopada 2000 roku.
Z początkiem 2001 roku zaczęły obowiązywać regulacje prawne zgodne z
prawodawstwem Unii Europejskiej oraz konwencjami międzynarodowymi, których
sygnatariuszem jest Polska.
Ustawa o ocenach
•
nastąpiło rozszerzenie zakresu wykorzystania ocen. Zwiększył się zakres przedmiotowy
poprzez włączanie do procedury sfery niematerialnej (programy, strategie, plany),
•
nowym elementem procedury OOS jest obligatoryjne włączenie konsultacji społecznych.
Strony zainteresowane:
•
przedstawiciele organów administracji publicznej, jednostki samorządowe,
•
wykonawcy raportów OOS i prognoz,
•
służby inwestorskie,
•
organizacje społeczne.
Obecnie
USTAWA z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko.
Cel procedury OOS
Celem procedury OOS jest przekształcenie procesów decyzyjnych tak, aby względy
ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju były rozważane na równych prawach z
innymi
Czy na każdym etapie procesu decyzyjnego względy ochrony środowiska były
wszechstronnie i rzetelnie rozważane?
Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM
3/4
dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.
Rozwój zrównoważony
rozwój zrównoważony jest to rozwój, który daje się pogodzić zarówno z przyszłymi jak i
obecnymi potrzebami
(Nasza Wspólna Przyszłość. Raport Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju.
PWE, Warszawa 1991, s.27 oraz s.67)
Rozwój zrównoważony
•
racjonalne pozyskiwanie i użytkowanie zasobów środowiska (odnawialnych i
nieodnawialnych),
•
eliminowanie z użytku substancji niebezpiecznych i toksycznych,
•
ochrona (bierna i czynna) różnorodności biologicznej,
•
tworzenie warunków do uczciwej konkurencji o ograniczone zasoby środowiska i
możliwość odprowadzania zanieczyszczeń,
•
uspołecznianie procesów decyzyjnych dotyczących wykorzystania środowiska
(zwłaszcza na poziomie lokalnym),
•
tworzenie warunków dających jednostkom ludzkim poczucie bezpieczeństwa
ekologicznego (zdrowe życie w zdrowym środowisku),
•
działania na rzecz poprawy jakości ludzkiego życia,
•
konieczność zmiany indywidualnego podejścia i działania, a więc przemodelowanie
dotychczasowego stylu życia
•
dostarczenie ram dla integrowania na poziomie krajowym problematyki rozwoju i
ochrony środowiska
•
stworzenie globalnego porozumienia (problemy ekologiczne nie znają granic - narzędzi
do ich rozwiązywania należy również poszukiwać na płaszczyźnie ponad regionalnej czy
globalnej).
Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM
4/4
Oceny oddziaływania na środowisko (OOS)
Cel procedury OOS
•
Celem procedury OOS jest przekształcenie procesów decyzyjnych tak, aby względy ochrony
środowiska i zrównoważonego rozwoju były rozważane na równych prawach z innymi.
Procedura OOS zasadza się na następujących założeniach:
•
1. podmioty przedkładające projekty inwestycji lub innych przedsięwzięć do zatwierdzenia i
uzgodnienia
są traktowane równoprawnie
, bez względu na rodzaj podmiotu, cel i
uwarunkowania zewnętrzne (w tym finansowe),
•
2. jedynym kryterium stosowanym przy opiniowaniu i uzgadnianiu tych projektów jest
minimalizacja zagrożeń środowiskowych, zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi
, a
obecnie także
wypełnienie zobowiązań związanych z wdrażaniem idei rozwoju
zrównoważonego
; zawsze poszukiwane będą, a więc preferowane rozwiązania nie
naruszające stanu środowiska.
•
3.
Organ administracji publicznej
właściwy dla wydawania decyzji
kontroluje i
koordynuje cały proces
od etapu kwalifikacji do ewentualnych ocen porealizacyjnych.
•
W przypadku prognoz do projektów dokumentów strategicznych za przeprowadzenie oceny
odpowiedzialny jest
organ opracowujący dokument
.
OOS & SOOS
•
Ocena oddziaływania na środowisko przedsięwzięć (wynik – raport),
•
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (wynik – prognoza).
OOS to nie jedynie końcowy dokument oceny ...
•
OOS to proces, który rozpoczyna się wraz z rozpoczęciem prac planistycznych i trwa wraz z
ich kontynuowaniem, a nie ograniczenie się wyłącznie do sporządzenia jednego dokumentu
oceny.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko
•
postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityki,
strategii, planu lub programu, obejmujące w szczególności:
–
a) uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na
środowisko,
–
b) sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko,
–
c) uzyskanie wymaganych ustawą opinii,
–
d) zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu;
(SOOS)
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko (SOOS)
•
Systematyczny proces oceny
środowiskowych skutków wdrożenia proponowanych
polityk, planów i programów oraz innych opracowań o charakterze strategicznym,
prowadzący do
zapewnienia pełnego i właściwego
uwzględniania uwarunkowań
przyrodniczych
(ekologicznych) w najwcześniejszej możliwej fazie procesu podejmowania
decyzji na równi z uwarunkowaniami ekonomicznymi i społecznymi.
Funkcje
SOOS
•
Zapewnienie możliwości stosunkowo wczesnej identyfikacji oddziaływań skumulowanych i
skutków wielkoprzestrzennych,
1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]