Carowie(2)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
James P. Duffy Yincent L. RicciCAROWIEPrzekład Rafał mietanaWYDAWNICTWO LITERACKIEWprowadzenieRosja! Nazwa tego państwa przywodzi na myl obrazy rozległych żyznych stepów, ogromnych, pokrytych niegiem jałowych obszarów syberyjskiej dziczy oraz dostatnie, pełne tajemnic życie autokratycznych władców. Paradoksalnie, mimo silnych historycznych więzów łšczšcych nas z Angliš, nam. Amerykanom, łatwiej przychodzi wymienić imiona kilkorga monarchów rosyjskich niż monarchów brytyjskich. Kojarzymy ich z różnymi rzeczami - poczšwszy od wysadzanych klejnotami szat, sobolowych futer i olniewajšco pięknych jajek Fabergego kolekcjonowanych przez ostatnich carów, a skończywszy na absolutnej, despotycznej władzy, dla której utrzymania nie cofali się nieraz nawet przed najgorszym okrucieństwem. Iwan Grony, Piotr Wielki, Katarzyna Wielka i ostatni, najbardziej tragiczna postać sporód rosyjskich monarchów - car Mikołaj II, a także jego żona Aleksandra - sš nam tak dobrze znani jak główne postaci naszej własnej histońi. Jednakże to zaledwie czworo z długiej listy władajšcych tym potężnym imperium przez ponad tysišc lat. Na stronach niniejszej ksišżki poznamy wszystkich monarchów, którzy mieli znaczšcy wpływ na ukształtowanie wizerunku, a także losów Rosji.Właciwie niewiele wiadomo o pierwszych ksišżętach rzšdzšcych plemionar ruskimi, ponieważ do momentu przybycia na Ru chrzecijańskich misjonarz w drugiej połowie IX wieku, Słowianie nie posiadali języka pisanego, kto pozwoliłby zachować ich historię z tamtego okresu. Sporo jednak z dziejów Ro' zostało spisane całe wieki póniej w kronikach opartych na podaniach ludowy c i przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Jest więc rzeczš bardziej niż praw dopodobnš, że znaczna częć informacji rozmyła się, zagubiła albo też z biegiem czasu, wiadomie lub nie, została poddana zabiegom upiększajšcym, które zatarły indywidualny rys szczegółów. Jednakże ze względu na fakt, że sš to jedyne dostępne nam dane, musimy na nich polegać, nie majšc możliwoci weryfikacji poszczególnych kronikarskich zapisów, z wyjštkiem tych rzadkich przypadków, gdy heroiczne czyny lub potęga liczebna sił ruskich pojawiajš się ni stšd, ni zowšd, wraz z datš i miejscem pamiętnego wydarzenia, w historiografii innych państw.Historia najwczeniejszych lat istnienia Rosji łšczy więc w sobie słowiańskie mity, opowieci Normanów, wzmianki w dokumentach historycznych - poczšt-kowo tylko w Cesarstwie Bizantyjskim - oraz opowieci przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie. W ogólnym zarysie rozwój wydarzeń wydaje się odpowiadać prawdzie i do chwili, gdy nie zostanš odkryte jakie nie znane dotšd kroniki, będzie ona jedynš istniejšcš historiš Rosji.Aż do drugiej połowy XVI wieku Europejczycy stosowali kalendarz juliański, opracowany przez Juliusza Cezara'. W roku 1582 Zachód przeszedł na kalendarz gregoriański, wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII, jednakże Rosja korzystała z kalendarza juliańskiego aż do 1918 roku, gdy bolszewicy zastšpili go gregoriańskim. W rezultacie kalendarz stosowany przez Rosjan w pierwszych siedemnastu latach XX wieku był opóniony w stosunku do zachodniego o 13 dni, o 12 dni w wieku XIX i o 11 dni w wieku XVIII. Te rozbieżnoci sš istotne, jeżeli chcemy odnieć wydarzenie, które miało miejsce w Rosji, do innego, do którego doszło gdzie indziej w tym samym dniu.Historia Rosji przedstawiona w tej ksišżce dzieli się na cztery wyrane okresy. Pierwszy z nich to dzieje Rusi Kijowskiej, położonej na terenach dzisiejszej Ukrainy - kraju o dominujšcych wpływach w konfederacji księstw, z której póniej wyłoniło się imperium rosyjskie. Zwierzchnikiem państwa kijowskiego i poprzednikiem rosyjskich carów był wielki ksišżę, któremu przysięgali wiernoć pomniejsi ksišżęta, rzšdzšcy ruskimi ziemiami. Kijów pozostał orodkiem władzy, a także handlu, dopóki w roku 1169 nie splšdrował go i nie spalił rywal wielkiego księcia2. Po tej klęsce następuje drugi okres, podczas którego nowe orodki władzy politycznej Rusi wykrystalizowały się najpierw we Włodzimierzu nad Klamš, a potem w Moskwie. Włanie wtedy mongolscy koczownicy zaczęli posuwać się w głšb Rusi, stopniowo podporzšdkowujšc sobie rozproszone księstwa ruskie i sprowadzajšc je do roli wasali.Trzeci okres w historii Rosji rozpoczyna się w 1462 roku, z chwilš wstšpienia na tron Iwana III Wielkiego, który wypędził z Rusi Mongołów, ogłosił się "samowładcš" i rozpoczšł jednoczenie wszystkich, dotšd niezależnych księstw, dšżšc do utworzenia jednego silnego orodka władzy. Czwarty okres zaczyna się w roku 1613, gdy na tron Rurykowiczów wstšpiła z chwilš koronacji cara Michała I dynastia Romanowów. Epoka ta kończy się w marcu 1917 roku, gdy ostatni car, Mikołaj II, abdykował na rzecz swojego brata, wielkiego księcia Michała, który odmówił przyjęcia korony wobec niemal zupełnego braku poparcia dla monarchii.Po upadku domu Romanowów i powstaniu totalitarnej dyktatury komunistycznej wielcy ksišżęta3, ksišżęta, carowie i ich potomkowie prawie zupełnie' Twórcš kalendarza juliańskiego był właciwie astronom aleksandryjski Sosigenes, któremu Juliusz Cezar powierzył w roku 46 p.n.e. reformę dotychczas obowišzujšcego kalendarza rzymskiego.2 Był nim ksišżę włodzimiersko-suzdalski Andrzej Bogolubski (zm. 1174), syn księcia Jerzego Dołgorukiego uznawanego za założyciela Moskwy.3 Zgodnie z wprowadzonymi w 1886 r. nowymi przepisami tytuł "wielkiego księcia" przysługiwał jedynie synom i wnukom carów, a nie - jak dotšd - męskim potomkom cara w linii prostej. Zmiana przepisów była wynikiem szybkiego rozradzania się dynastii Romanowów w XIX stuleciu, co prowadziło do wzrostu liczby wielkich ksišżšt i w konsekwencji - stopniowej deprecjacji tytułu, a nade wszystko uszczerbku dla carskiej kasy.zniknęli z oficjalnej historiografii Rosji, chociaż wielu starszych ludzi potajemnie przechowywało w swoich domach zdjęcia i inne pamištki carskiej przeszłoci Rosji. Od czasu upadku komunistycznego Zwišzku Socjalistycznych Republik Radzieckich w grudniu 1991 roku zaskakujšco duża liczba Rosjan okazuje żywe zainteresowanie imperialnš przeszłociš kraju, wzywajšc nawet do ogłoszenia Mikołaja II więtym rosyjskiej Cerkwi prawosławnej.Częć pierwszaPODWALINY IMPERIUMRozdział l ZANIM POWSTAŁA RUObywatele dziewiętnastowiecznej Europy zachodniej postrzegali Rosję jako kraj o azjatyckim rodowodzie. Większoć Europejczyków uważała Rosjan za bardziej orientalnych niż europejskich, gdyż przez wiele stuleci carowie utrzymywali swój kraj w izolacji od cywilizacji zachodnioeuropejskiej, z dala od nowych pršdów umysłowych, a także osišgnięć nauki i techniki. Sprawowali w ten sposób całkowitš kontrolę nad każdym aspektem życia rosyjskiego ludu. W rzeczywistoci za Rosjanie i Rosja majš bardziej europejskie niż azjatyckie korzenie. Mimo iż rozległe terytoria imperium rosyjskiego zamieszkiwały narody o zróżnicowanym dziedzictwie kulturowym i genetycznym, kolebkš współczesnego społeczeństwa rosyjskiego sš żyzne ziemie dzisiejszej południowoeuropejskiej częci Rosji oraz Ukrainy. Tereny te, położone na północ od Morza Czarnego, ograniczone sš na zachodzie dolnym biegiem Dunaju i rzekš Don na wschodzie.Na siedem stuleci przed narodzeniem Chrystusa Grecy skolonizowali północne wybrzeże Morza Czarnego. Założyli tam tętnišce życiem orodki handlowe, które przycišgały wielu kupców z północy i wschodu. Wiele sporód owych osad, szczególnie tych na Półwyspie Krymskim, istnieje po dzi dzień, mimo że obecnie zachowały się stosunkowo nieliczne lady, wiadczšce o ich greckim pochodzeniu.Najwczeniejsi mieszkańcy południowej Rosji, majšcy bezporednie zwišzki z współczesnš ludnociš rosyjskš, byli grupš doć zróżnicowanš etnicznie. Znani pod różnymi nazwami plemiennymi, sami siebie nazywali Słowienami, która to nazwa najwyraniej wywodzi się od wyrazu "słowo", dajšc póniej w wyniku przekształceń - Słowian. Niewiele wiadomo o poczštkach plemienia Słowian, z wyjštkiem tego, że pierwsze rodziny lub rody prowadziły koczowniczy tryb życia i zajmowały się wypasaniem bydła. Po osiedleniu się na stałe utworzyły zaczštek ruskiej ludnoci rolniczej. Słowianie byli stosunkowo spokojnym ludem, który organizował się w plemiona oraz klany, zasadniczo wystrzegajšc się tworzenia struktur militarnych i politycznych.Słowianie byli wysocy, mieli jasnš karnację, jasnobršzowe włosy i błękitne lub szare oczy. Wzdłuż rzek płynšcych w europejskiej częci Rusi zakładali małe osady składajšce się w przeważajšcej częci z domów zbudowanych z drewnianych bali, skupionych za ochronnym wałem ziemnym, na którego szczycie znajdował się drewniany częstokół. Z rodzimych drzew budowali łodzie, którymi zapuszczali się11w górę spławnych rzek. Sztukę tę posiedli zapewne z koniecznoci, ponieważ szlaki wodne pokonywało się znacznie łatwiej niż drogi lšdowe prowadzšce przez gęste lasy i niedostępne bagna.Niektóre plemiona słowiańskie migrowały na południe i zakładały osady na stepach - rozległych trawiastych równinach. Ze względu na znikomš liczbę naturalnych przeszkód, powstrzymujšcych najedców, Słowianie bezustannie znajdowali się na łasce łupieżców, którzy systematycznie nadcišgali ze wschodu w poszukiwaniu łupów i pastwisk dla swoich stad.Jednymi z pierwszych najedców byli Scytowie. Te koczownicze, wojownicze ludy pochodzenia głównie irańskiego, które miały w zwyczaju stroić się w skalpy zgładzonych wrogów, zostały opisane przez greckiego historyka Herodota w V wieku p.n.e. Scytowie podbili znacznš liczbę plemion słowiańskich. Prowadzili ożywionš działalnoć handlowš z greckimi osadami nad Morzem Czarnym, jak również z położonymi daleko na wschód orodkami mongolskimi i chińskimi. Scytów wyparli Sarmaci, ludy również w większoci irańskie. Zajęcie przez Sarmatów urodzajnych stepów na północ od Morza Czarnego następowało stopniow... [ Pobierz całość w formacie PDF ]